Tôm xuất khẩu đã hết thời "vẻ vang"?

Kim ngạch XK mặt hàng tôm nếu tính từ đầu năm đến hết tháng 8/2015 chỉ đạt trên 1,8 tỷ USD, giảm 28,8% so với cùng kỳ năm 2014. Thậm chí, trong thời gian tới XK tôm dự báo vẫn chưa xuất hiện tín hiệu thuận lợi đột phá về thị trường. Vì vậy, XK mặt hàng chủ lực này năm nay sẽ khó đạt được kim ngạch như năm 2014.

Đáng chú ý, tôm chân trắng đóng vai trò quan trọng góp phần đưa XK tôm chiếm 60% kim ngạch XK thủy sản trong năm 2014 nhưng năm nay mặt hàng này đột nhiên có sự sụt giảm rõ rệt. Tổng cục Thủy sản giải thích, sỡ dĩ năm 2014 tôm chân trắng giành thắng lợi “vẻ vang” là vì Bộ NN&PTNT nhận định tình hình dịch bệnh trên tôm chân trắng ở nhiều nước diễn ra nghiêm trọng, nguồn cung thiếu hụt nên đã nhanh chóng chỉ đạo tăng diện tích loại tôm này.

Tuy nhiên, bối cảnh thị trường tôm thế giới 2015 dự báo đã khác, khi các nước có thế mạnh về XK tôm đã cơ bản khống chế dịch bệnh và khôi phục trở lại XK, vì vậy, với ưu thế đặc thù không có nhiều thị trường cạnh tranh, Bộ NN&PTNT đã khuyến khích tăng diện tích và sản lượng tôm sú, giảm diện tích tôm chân trắng trong năm 2015. Lượng tôm sú tăng mạnh so với cùng kỳ năm 2014 có thể sẽ bù đắp một phần khi lượng tôm chân trắng giảm sút.

Theo ông Nguyễn Huy Điền, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản, định hướng của Tổng cục Thủy sản từ nay đến cuối năm 2015 là vẫn duy trì thả nuôi tôm chân trắng bằng hình thức nuôi thâm canh ở những vùng nuôi có điều kiện đảm bảo; giảm mật độ nuôi và tăng kích cỡ tôm thu hoạch nhằm đáp ứng nhu cầu về tôm cỡ lớn của thị trường, tăng giá trị của sản phẩm. Về lâu dài, phải tiếp tục nâng cao chất lượng con giống, thức ăn và cải tiến quy trình kỹ thuật nuôi nhằm SX tôm có giá thành cạnh tranh trên thị trường.

Mỹ, Nhật Bản, EU lâu nay là thị trường xuất khẩu tôm quan trọng của Việt Nam nhưng thống kê cho thấy, năm nay nhiều thị trường lớn, nhất là Mỹ giảm mạnh về kim ngạch XK. Nguyên nhân XK tôm gặp khó được Tổng Cục Thủy sản chỉ ra là do giá bán sụt giảm (theo tính toán giá bán tôm nguyên liệu giảm khoảng 25-30% so với cùng kỳ 2014). Tổng cục này cảnh báo thậm chí sẽ phải lường trước trường hợp giá tôm nguyên liệu vẫn tiếp tục giảm, thậm chí xuống dưới giá thành sản phẩm.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, việc khó khăn của ngành tôm từ đầu năm 2015 đến nay cho thấy sức cạnh tranh của mặt hàng này đang yếu dần và khả năng chống đỡ trước các biến động của thị trường cũng rất hạn chế. Theo ông Trần Văn Lĩnh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Chế biến và XK Thủy sản VN (VASEP), Việt Nam hiện đã khai thác đến “những giới hạn cuối” cùng trong sản xuất và chế biến về những thuận lợi như điều kiện tự nhiên, giá nhân công rẻ. Điều này đã được cảnh báo từ lâu, và nay đã trở thành hiện thực.

Cũng theo ông Lĩnh, yếu kém lớn nhất vẫn là vấn đề con giống, kiểm soát dịch bệnh, quy hoạch vùng nuôi… khiến giá thành tôm Việt Nam quá cao so với các đối thủ. Ông Lĩnh so sánh giá thành sản xuất một con tôm giống của Việt Nam hiện nay cao gấp gần 2 lần so với Ấn Độ, chi phí cho thức ăn trong chăn nuôi tôm của Việt Nam cũng cao hơn bình quân 40%. Trong khi đó, do nhiều yếu tố môi trường và dịch bệnh, tỉ lệ tôm nuôi thành công của Việt Nam hiện rất thấp, chỉ khoảng 33 – 35%, trong khi Indonesia hay Ấn Độ tỉ lệ nuôi thành công lên tới 70%.

“Chính những yếu tố này khiến giá thành tôm nguyên liệu của Việt Nam luôn cao hơn đối thủ từ 1-3 USD/kg. Bên cạnh đó, việc nhiều quốc gia có thế mạnh về XK tôm hiện đã phá giá mạnh đồng nội tệ của họ khá sâu so với đồng đô-la Mỹ, trong khi Việt Nam vẫn giữ tương đối tỉ giá VND cũng đang góp phần tạo thêm khó khăn cho XK tôm thời gian qua.”- ông Lĩnh nói.

Không chỉ năm nay, XK tôm ở những năm tiếp theo có thể còn đối mặt với nhiều khó khăn hơn. Trong hội thảo Thương mại nông nghiệp Việt Nam trong biến động của kinh tế toàn cầu được tổ chức mới đây, chuyên gia Nguyễn Trung Kiên, Bộ môn Thị trường và Ngành hàng, Viện Chính sách và Chiến lược PTNNNT đưa ra những con số gây chú ý. Ông Kiên cho biết, WB dự đoán giá tôm sẽ giảm trong dài hạn do nhu cầu yếu tại các thị trường truyền thống, biến động vĩ mô tại các thị trường mới nổi và dư cung tại các nước sản xuất lớn. Dự báo giá tôm 2016 giảm 4%, năm 2017 giảm 7% và năm 2020 thậm chí còn giảm tới 13% so với năm 2015.