Chuyện con tôm "ôm" gốc lúa ở Cà Mau

 

Mưa liên tục cả tuần, giúp đồng tôm của gia đình ông Út Liêm (Võ Thanh Liêm) ở ấp Phú Thạnh (xã Thạnh Phú, huyện Cái Nước), đủ nước ngọt rửa mặn, để gieo trồng vụ lúa mới. Ông Út Liêm gọi cách mà gia đình ông đang thực hiện là mô hình “con tôm ôm gốc lúa”. Sau khi cấy hoặc sạ lúa, ông mua tôm sú giống về nuôi trong một ao riêng, đợi hơn một tháng, lúa lớn và tôm đạt cỡ đầu đũa, ông bắt hết tôm thả ra đồng lúa. Khi thu hoạch xong lúa, cũng là lúc tôm sú đủ lớn để thu hoạch dần. Nhờ làm theo cách ấy, liên tục trong tám năm, gia đình ông Út Liêm thu lợi hơn 100 triệu đồng mỗi năm, dù chỉ có 14 công đất.
Những năm gần đây, hàng chục nghìn nông hộ ở Cà Mau thịnh hành mô hình “con tôm ôm gốc lúa”. Những nông hộ ấy, hoặc là luân canh tôm-lúa (lúc trồng lúa không thả tôm), hoặc là xen canh tôm-lúa (lúc trồng lúa vẫn thả tôm).

Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Cái Nước Đoàn Văn Chính cho biết: Qua chuyển giao kỹ thuật và chỉ dẫn tận tình, nhân dân trong vùng (chủ yếu ở năm xã Thạnh Phú, Phú Hưng, Hòa Mỹ, Hưng Mỹ, Tân Hưng) đã hiểu và chuyển qua canh tác tôm-lúa, thay vì độc canh con tôm nhiều rủi ro, kém hiệu quả. Mô hình tôm-lúa giờ rất thịnh hành, năm nào “mưa thuận gió hòa”, tôm và lúa đều trúng, còn nếu mất vụ lúa thì tôm vẫn trúng.

Theo Thạc sĩ Mã Huy, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông - Khuyến ngư tỉnh Cà Mau, mô hình tôm-lúa giúp cây lúa ít bệnh hơn so với độc canh cây lúa và ngược lại con tôm ít bệnh hơn so với độc canh nuôi tôm. Bởi quá trình cải tạo đất từ mặn sang ngọt để trồng lúa, nhiều mầm bệnh gây hại tôm sẽ không sống được ở môi trường nước ngọt và ngược lại. Sau vụ nuôi tôm, các chất thải của tôm sẽ được bộ rễ cây lúa hấp thụ. Ngược lại, sau khi thu hoạch lúa, một lượng sinh khối lớn thân và rễ lúa phân hủy, kích thích sự phát triển của phiêu sinh vật làm thức ăn cho tôm. Chính vì lợi ích kép nêu trên mà nhà nông canh tác tôm-lúa giảm được chi phí khá lớn cho phân bón, sản phẩm tạo ra thân thiện hơn với môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Cần hướng đi bền vững

Nhớ lại năm 2000, hàng loạt cống, đập ngăn mặn, giữ ngọt ở Cà Mau bị phá vỡ. Chính quyền thực hiện chuyển đổi một phần diện tích độc canh cây lúa kém hiệu quả sang nuôi tôm, chủ yếu vùng nam Cà Mau. Lợi nhuận quá lớn từ tôm sú khiến nhiều nông hộ vùng ngọt phía bắc Cà Mau lén bơm nước mặn vào đồng lúa hai vụ, chuyển sang nuôi tôm. Đất đai màu mỡ, môi trường, thời tiết ổn định… nên nông hộ độc canh con tôm mau chóng khấm khá. Dần về sau, tôm chết vì dịch bệnh, cảnh thất bát diễn ra triền miên. Khi ấy, nhiều nông hộ ở vùng mặn, muốn trồng lúa kết hợp nuôi tôm cũng khó thực hiện, vì mặn từ biển đã ngấm sâu vào nội đồng.

Mô hình xen canh tôm - lúa giúp nông dân Cà Mau có nguồn thu nhập bền vững.
 

Để cải thiện tình hình, tỉnh Cà Mau chỉ đạo ngành chức năng tăng cường tập huấn, chuyển giao kỹ thuật canh tác cho nhà nông, trong đó có mô hình tôm - lúa; đầu tư nghiên cứu các bộ giống năng suất cao, kháng được nhiều loại bệnh nhưng chịu phèn và chịu mặn tốt, nhằm giúp cây lúa có thể sinh trưởng và phát triển trên đồng đất có độ mặn cao. Cùng với đó, tỉnh Cà Mau xin hỗ trợ từ T.Ư đầu tư hạ tầng phục vụ nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là khép kín hệ thống thủy lợi nhằm ngăn mặn, trữ ngọt, tháo úng… giúp nhân dân chủ động trong sản xuất, canh tác hiệu quả. Tuy nhiên, do nguồn vốn hạn hẹp, hơn mười năm qua, toàn tỉnh mới khép kín được một trong tổng số 23 tiểu vùng. Tuy trồng được vụ lúa trên đất nuôi tôm, nhưng khâu tháo úng, rửa mặn gặp nhiều khó khăn vì phụ thuộc thời tiết, lượng mưa nhiều hay ít. Điều đó lý giải vì sao cho tới nay, dù rất muốn thực hiện mô hình kết hợp, nhưng trong tổng số hơn 260 nghìn ha nuôi tôm của Cà Mau, hiện chỉ có hơn 41 nghìn ha tôm-lúa. Nông hộ canh tác tôm-lúa hiệu quả, tập trung chủ yếu ở huyện Cái Nước, Thới Bình, U Minh, Phú Tân, Trần Văn Thời và một số địa phương của TP Cà Mau.

Theo Chi cục trưởng Thủy lợi tỉnh Cà Mau Nguyễn Long Hoai, nếu thủy lợi được khép kín hết theo quy hoạch, cùng các giải pháp về cây giống tốt, chuyển giao kỹ thuật… mô hình tôm-lúa sẽ tăng nhanh về diện tích, cải thiện hơn về năng suất. Đặt vấn đề khi nào mới “kín” hết các tiểu vùng, Phó Trưởng Ban Quản lý dự án công trình Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Cà Mau Trịnh Minh Quốc nhận định: “Chỉ riêng khép kín tiểu vùng ba bắc Cà Mau, tỉnh xây dựng 54 cống lớn, nhỏ. Cống thấp nhất cũng bảy tỷ đồng, cao nhất tới 25 tỷ đồng. Đó là chưa kể kinh phí đầu tư hệ thống đê bao và các công trình phụ trợ”. Phó Chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau Lê Dũng cho biết: Trong điều kiện chưa biết khi nào thủy lợi có thể khép kín, tỉnh cố gắng duy trì khoảng 40 nghìn ha tôm-lúa. Thời gian qua, tỉnh đầu tư thí điểm khép kín nhiều ô thủy lợi nhỏ (kinh phí từ năm đến bảy tỷ đồng/ô), có bờ bao chống tràn, cống, trạm bơm… để nhân dân canh tác tôm-lúa. Qua nhiều vụ cho thấy, năng suất cả tôm và lúa của hộ dân trong những ô thủy lợi cải thiện hơn nhiều so với nông hộ canh tác tôm-lúa ngoài ô. Tới đây, tỉnh sẽ tổng kết về mô hình tôm-lúa, nhằm có sự chỉ đạo tập trung hơn, tạo đột phá trong sản xuất.

Trong quá trình chuyển đổi sản suất, lãnh đạo tỉnh Cà Mau cùng ngành chức năng chủ động quy hoạch, định hướng, chỉ dẫn bà con nông dân trồng cây-con phù hợp. Nhưng do nguồn vốn hỗ trợ nhỏ giọt, dàn trải và nội lực có hạn, cho nên việc sản xuất của nông dân Cà Mau vẫn bị chi phối trong điều kiện mặn - ngọt đan xen. Như mô hình tôm-lúa, dù thấy được hiệu quả và tính bền vững lâu dài, nhưng việc mở rộng diện tích xem ra khó thực hiện trong một sớm, một chiều.

Từ năm 2001 đến nay, Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản II nghiên cứu bốn đề tài, dự án liên quan mô hình tôm - lúa. Và có thể khẳng định, mô hình đã đạt hiệu quả bền vững hơn so với độc canh nuôi tôm theo kiểu truyền thống, cả về mặt năng suất, thu nhập, môi trường, chất lượng và sức khỏe cho cộng đồng. Thạc sĩ NGUYỄN CÔNG THÀNH Phó Trưởng Phân viện nghiên cứu thủy sản Minh Hải


 

Báo Nhân Dân